فرش دستباف، نه‌تنها یک کالای تجاری، بلکه بخش مهمی از هویت فرهنگی و هنری ایران است. این هنر اصیل، قرن‌هاست که در سراسر کشور، از روستاهای کوچک گرفته تا بازارهای جهانی، نمایانگر مهارت و خلاقیت بافندگان ایرانی بوده است. در سال‌های اخیر، نمایشگاه‌های متعددی در حوزه هنر صنعت فرش دستباف برگزار شده‌اند که از یک سو فرصتی برای معرفی این هنر و ایجاد بازارهای جدید فراهم کرده، اما از سوی دیگر، چالش‌هایی را نیز به همراه داشته است.
یکی از موضوعات مهم در این حوزه، تعدد نمایشگاه‌های فرش دستباف در مراکز استانی است. این مسئله، به‌ویژه پس از تغییرات مدیریتی اخیر در مرکز ملی فرش ایران و همچنین جابه‌جایی‌های مکرر در تقویم نمایشگاهی، بیش از پیش مورد توجه فعالان این صنعت قرار گرفته است. نمایشگاه تهران در سال جاری، که به دلیل تغییر تاریخ با مشکلاتی روبه‌رو شد، تأثیر مستقیمی بر نمایشگاه‌های استانی گذاشت و موجب شد برنامه‌ریزی بسیاری از تولیدکنندگان و صادرکنندگان دچار اختلال شود.
پس از نمایشگاه تهران، در بهمن‌ماه، رویدادهایی در شهرهای قم، اصفهان، یزد، گلستان و شیراز برگزار شد و در نهایت کرمان میزبان آخرین نمایشگاه سال 1403 بود. اما مسئله اینجاست که تعدد این نمایشگاه‌ها چه تأثیری بر بازار فرش دستباف گذاشته است؟ آیا این حجم از نمایشگاه‌ها به رشد و توسعه این صنعت کمک کرده، یا اینکه موجب پراکندگی و کاهش بازدهی شده است؟
در بررسی این موضوع، چند چالش اساسی مطرح می‌شود. نخست، تداخل زمانی این نمایشگاه‌ها که باعث می‌شود فعالان این هنر صنعت، ناچار به انتخاب میان رویدادهای مختلف شوند و نتوانند در همه آن‌ها حضوری مؤثر داشته باشند. از سوی دیگر، هزینه‌های بالای حضور در نمایشگاه‌ها، اعم از اجاره غرفه، تبلیغات و حمل‌ونقل، باعث شده که بسیاری از تولیدکنندگان نتوانند بهره‌برداری اقتصادی مناسبی از این رویدادها داشته باشند. همچنین، نبود یک تقویم نمایشگاهی منسجم، موجب شده که هر استان به‌طور مستقل اقدام به برگزاری نمایشگاه کند، بدون اینکه هماهنگی مشخصی در سطح ملی وجود داشته باشد.
با توجه به این چالش‌ها، به نظر می‌رسد که هنر صنعت فرش دستباف نیازمند یک سیاست‌گذاری دقیق‌تر در زمینه نمایشگاه‌هاست. اگرچه این رویدادها فرصتی برای معرفی و فروش فرش‌های دستباف محسوب می‌شوند، اما پراکندگی آن‌ها بدون یک برنامه‌ریزی جامع، نه‌تنها کمکی به توسعه بازار نکرده، بلکه گاه باعث شده که تأثیرگذاری نمایشگاه‌های اصلی نیز کاهش یابد.
راهکارهای پیشنهادی برای بهینه‌سازی تقویم نمایشگاهی فرش دستباف برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از تعدد نمایشگاه‌ها، چند اقدام کلیدی می‌تواند مؤثر باشد:
- تدوین یک تقویم نمایشگاهی منسجم که از تداخل زمانی و برگزاری نمایشگاه‌های غیرضروری جلوگیری کند.
- تمرکز بیشتر بر نمایشگاه‌های معتبر و بین‌المللی که می‌توانند به توسعه صادرات و جذب مشتریان خارجی کمک کنند.
- ارائه حمایت‌های هدفمند به تولیدکنندگان برای حضور در نمایشگاه‌های باکیفیت‌تر به‌جای پراکندگی در رویدادهای متعدد.
- ایجاد سازوکاری برای هماهنگی بین نمایشگاه‌های استانی و ملی تا این رویدادها در مسیر مشترک و هم‌افزا حرکت کنند در نهایت، نمایشگاه‌ها زمانی می‌توانند به رشد صنعت فرش دستباف کمک کنند که در قالب یک استراتژی منسجم و هماهنگ عمل کنند، نه اینکه صرفاً به رویدادهای پراکنده‌ای تبدیل شوند که تولیدکنندگان را با هزینه‌های اضافی و برنامه‌ریزی‌های نامنظم روبه‌رو سازند.
